Het belang van het berekenen van een veilige maximale bezoekerscapaciteit

Canadese wetenschappers onderzochten sterftecijfers bij muziekfestivals die wereldwijd plaatsvonden. Het onderzoek ‘Mortality at Music Festivals: Academic and Grey Literature for Case Finding,’ richtte zich op de periode 1999 tot 2015. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat er in die periode 722 dodelijke slachtoffers vielen, waarvan 479 als gevolg van verdrukking of verstikking. Een percentage van 66% [1].

Falls Festival

Een voorbeeld van een festival waar bezoekers in de verdrukking kwamen is het ‘Falls Festival‘ (december, 2016) in Lorne, Australië. Er vielen 95 gewonden, waarvan 19 zwaargewond. Een van de slachtoffers postte deze foto’s van zichzelf op Facebook:

Het incident vond plaats nadat een grote groep bezoekers zich van podium A naar podium B verplaatste en in een te smalle doorgang in de verdrukking raakte. Enkele bezoekers kwamen in het gedrang ten val en weer anderen vielen over hen heen.

Love Parade

Een van de bekendste gevallen waar bezoekers massaal verdrukt werden is het drama bij de Love Parade 2010 in Duisburg. In de verdrukking vielen 21 dodelijke slachtoffers en minstens 625 gewonden. De verdrukking vond plaats nabij de ‘ramp’ die diende als in- en uitgang van het festivalterrein. De doorstroomcapaciteit van de ramp bleek onvoldoende om de in- en uitgaande bezoekersstromen te kunnen verwerken.

Incidenten in Nederland

In Nederland vinden helaas ook incidenten plaats waarbij het publiek in de problemen en soms zelfs in de verdrukking komt. Bij het concert van Anouk tijdens Koninginnenach in Den Haag (1998) vielen tientallen licht gewonden [2] en bij een concert van Guus Meeuwis in Eindhoven (2016) werden bezoekers tijdens een ontruiming verdrukt [3].

Recentere voorbeelden van incidenten waarbij het publiek in de problemen kwam zijn er ook, zoals in Velsen-Zuid (2017), Deventer (2017), Brouwersdam (2017), Schagen (2018), Dronten (2018), Dordrecht (2018), Rotterdam (2017 & 2018), Breda (2018), Eersel (2018), Amsterdam (2018), Eindhoven (2019), Oisterwijk (2019), Arnhem (2019), Leidschendam (2019).

In de meeste gevallen kunnen we spreken van een ‘near miss:’ een ongeplande gebeurtenis die het potentieel had om te resulteren in letsel, ziekte of schade.

Sluimerende problemen

Stagnatie in loopstromen, overcrowding of congestie zijn vaak een signaal dat er iets niet klopt met het ontwerp van het evenemententerrein.

Er zijn bijvoorbeeld te weinig toegangspoortjes waardoor lange wachtrijen ontstaan, er is sprake van conflicterende bezoekersstromen of versmallingen die stagnatie veroorzaken, er zijn te weinig (nood)uitgangen, of er is simpelweg te weinig ruimte voor het aantal bezoekers dat binnen gelaten wordt.

Risico’s op overcrowding of congestie ontstaan meestal in de planningsfase: de periode waarin de plannen van het evenement worden ontworpen. Vervolgens bestaat de kans dat dergelijke risico’s in de advies/vergunningsfase niet worden herkend. Gebrekkige planvorming blijft zo onopgemerkt.

Door de combinatie van fouten die in de planningsfase worden gemaakt en het niet vinden van die fouten / tekortkomingen in de advies / vergunningsfase, ontstaat de kans op incidenten tijdens de uitvoering. Bij de juiste ‘trigger’ ontwikkelen sluimerende problemen zich dan snel tot gevaarlijke bezoekersdichtheden [4]. Acuut ingrijpen is dan noodzakelijk, maar vaak niet goed mogelijk.

Het belang van het berekenen van een veilige capaciteit

Bij druk bezochte evenementen is het berekenen van een veilige bezoekerscapaciteit de belangrijkste stap die genomen moet worden om een redelijke veiligheid voor bezoekers te bereiken. Een dergelijke berekening noemen we een capaciteitsanalyse. Een goed uitgevoerde capaciteitsanalyse kan veel incidenten op het gebied van overcrowding of congestie voorkomen. De capaciteitsanalyse wordt dan ook aanbevolen in de Engelse Green Guide en het Handboek Evenementen Veiligheid.

Green Guide

Factoren die volgens de Green Guide berekend moeten worden om tot een veilige bezoekerscapaciteit te komen zijn onder andere instroomcapaciteit, verzamelcapaciteit en uitstroomcapaciteit. Deze factoren worden afzonderlijk van elkaar berekend en de laagste uitkomst is de definitieve bezoekerscapaciteit.

Een bezwaar op deze methode is dat bezoekers onderdeel worden van een wiskundige formule. Andere invloeden zoals bezoekersgedrag, weer- en lichtgesteldheid en alcohol/drugsgebruik worden in de methode uit de Green Guide niet meegewogen. De formule uit de Green Guide is dus een methode met een kwantitatieve uitkomst. Om tot een kwalitatieve uitkomst te komen zullen genoemde invloeden in de analyse meegewogen moeten worden.

Nederlands Handboek Evenementen Veiligheid

In het Nederlands Handboek Evenementenveiligheid (pagina 191, 15.7 en 15.8) staat dat voor elk evenement de maximale bezoekerscapaciteit moet worden vastgesteld, ook als het gaat om gratis toegankelijke evenementen of evenementen die plaatsvinden in de openbare ruimte [5].

Nederlands Handboek Evenementen Veiligheid: “Het vaststellen van de bezoekerscapaciteit op een evenement en/of evenemententerrein is een complex geheel. Elke keer weer moet opnieuw een gedegen analyse op maat gemaakt worden” [5]

Complex geheel

Ongeacht de opmerking in het Handboek Evenementen Veiligheid dat de capaciteitsanalyse een complex geheel is, zien we regelmatig twijfelachtige berekeningen:

‘Xm² oppervlakte x 2.5 bezoekers = maximum bezoekerscapaciteit.’

Bovenstaande formule is hooguit geschikt om een indicatie te krijgen van de verzamelcapaciteit van een bepaalde plaats of gebied. Factoren zoals: instroomcapaciteit, loopafstanden, doorstroomsnelheden, beschikbare/benodigde ontruimingstijd, infrastructuur, ontruimingsmogelijkheden, de impact van bezoekersgedrag, reactietijden, weer/lichtgesteldheid en/of alcohol/drugsgebruik blijven met zo’n formule buiten de berekening. Met alle risico’s van dien.

Capaciteitsanalyse – De stand van zaken

Ondanks het advies in het Handboek Evenementen Veiligheid om ‘elke keer weer’ een ‘gedegen analyse op maat’ te (laten) maken, gebeurd dat in de praktijk maar erg weinig. Meestal blijft het bij simpele berekeningen zoals hierboven geschetst. Gezien het aantal incidenten waarin overcrowding een rol speelt, is dat een gemiste kans. De capaciteitsanalyse (mits goed uitgevoerd) is namelijk hèt middel waarmee situaties op het gebied van overcrowding voorkomen kunnen worden.

Crowd Management

Crowd management gaat voor een groot deel over aantallen:

• Wat is de verwerkingscapaciteit van de entreepunten;
• Wat is de maximale bezoekerscapaciteit van de locatie in het algemeen en de afzonderlijke gebieden in het bijzonder;
• Wat is de verwerkingscapaciteit van de faciliteiten op en rondom de locatie;
• Wat is de doorstroomcapaciteit van de routes naar- en van de locatie en binnen de locatie zelf;
• Wat is de uitstroomcapaciteit in een normale situatie;
• Wat is de ontvluchtingscapaciteit van de locatie in het algemeen en de afzonderlijke gebieden in het bijzonder;
• Hoe reageren de bezoekers onder bepaalde omstandigheden en wat is de impact van dat gedrag op de berekeningen?

Vervolgens: voldoen de uitkomsten aan de diverse normeringen; is het veilig genoeg voor bezoekers; wat als er een entreepunt, route of nooduitgang uitvalt; waar ontstaat congestie en hoe kunnen risico’s geminimaliseerd worden?

Een capaciteitsanalyse vormt de basis van het crowd managementplan. Het crowd managementplan beschrijft concrete maatregelen die genomen worden zoals het monitoren en beoordelen van bezoekersdichtheden en doorstroom binnen en rondom de locatie; het afsluiten van de afzonderlijke gebieden of routes binnen de locatie, of de locatie zelf als deze vol raakt en het in een noodsituatie ontruimen van de locatie of afzonderlijke gebieden of routes binnen of rondom de locatie.

Conclusie

• Een capaciteitsanalyse vormt de basis voor het crowd managementplan;
• Voor elk evenement (en ieder deelgebied binnen een evenementen-locatie) moet de maximale capaciteit aan bezoekers worden vastgesteld, ook als het om een gratis toegankelijk evenement gaat of een (niet afgesloten) evenementen-locatie in de openbare ruimte;
• Elke keer weer moet opnieuw een gedegen analyse op maat gemaakt worden;
• Een capaciteitsanalyse is een complex geheel;
• Om een goede capaciteitsanalyse te kunnen maken, of goed te kunnen toetsen, is gedegen kennis van massadynamiek vereist.