Paniek in de menigte

Is er sprake van paniek als mensen vluchten voor gevaar? Wetenschappers staan er sceptisch tegenover. In deze blogpost gaan we in op de definitie van paniek en we bespreken een aantal studies over menselijk gedrag in noodsituaties. Crowd management- en ontruimingsplannen kunnen flink verbetert worden als voorspelbaar gedrag in beschouwing wordt genomen bij het ontwerp van die plannen.

Bij incidenten waarbij de menigte op de vlucht is geslagen wordt vaak over paniek (in de menigte) gesproken. Mensen vluchten weg van een schutter of terrorist, van een explosie in een metrostation, voor vuurwerk of voor een schreeuwende persoon.

Ook in veiligheidsplannen van evenementenorganisaties is ‘paniek in de menigte’ een veel voorkomend scenario.

Voorbeeld uit een veiligheidsplan waarin ‘paniek in de menigte’ als meest waarschijnlijke scenario is geclassificeerd:

Paniek in de menigte en vluchtende mensenmassa’s

In Hollywoodfilms zien we vaak scenes van mensenmassa’s die op de vlucht zijn voor tsunami’s, aliens of ander onheilspellend gevaar. Misschien zijn we door die films beïnvloed en geloven we daarom dat mensen gelijk -al dan niet gillend- wegrennen als er gevaar dreigt.

Don’t blame the crowd

Vaak wordt het grote aantal slachtoffers bij ongelukken in mensenmassa’s toegeschreven aan paniek en wordt de menigte zelf als schuldige aangewezen [9]: Er zou geduwd zijn, men vertoonde ontoelaatbaar gedrag, de menigte luisterde niet of bezoekers blokkeerden zelf een uitgang of doorgang waardoor paniek ontstond.

Is er sprake van paniek als mensen vluchten voor gevaar?

In literatuur over menselijk gedrag wordt ‘paniek’ vaak gedefinieerd als een soort irrationeel gedrag [1]. Een definitie van ‘irrationeel’ is: ‘in strijd met het gezond verstand.’ Rationeel gedrag wordt daarentegen gedefinieerd als ‘gedrag waarbij het gezonde verstand wordt gebruikt.’ Mensen die vluchten voor gevaar vertonen dus rationeel gedrag. Vluchtgedrag moet derhalve niet verward worden met paniek [2]. Maar andersom geldt hetzelfde, namelijk dat mensen die wél in paniek zijn niet automatisch vluchten voor gevaar en zij zichzelf en anderen daarmee juist in gevaar brengen.

Er is veel onderzoek gedaan naar paniek in de menigte bij rampen of noodgevallen [3][4][5]. Wetenschappers neigen te accepteren dat paniek in noodgevallen grotendeels een mythe is. Dit beeld wordt bevestigd in het onderzoek ‘The psychology of crowd behaviour in emergency evacuations.’ Dit onderzoek is uitgevoerd door Dr. Chris Cocking, Dr. John Drury en Dr. Steve Reicher.

Coöperatief en sociaal gedrag

Uit diverse onderzoeken is gebleken dat mensen in noodsituaties coöperatief en sociaal gedrag vertonen [6][7][8]. Dat wil zeggen dat men ondanks het gevaar familie ,vrienden en zelfs onbekenden helpt in plaats van egoïstisch te zijn. Studies hebben ook aangetoond dat groepen tijdens ontruimingen in noodsituaties niet uit elkaar vallen [10][11][12]. Men is gericht op collectieve overleving in plaats van individuele overleving [13][14]. Mensen geven de voorkeur aan het uitstellen van hun vlucht totdat alle leden van de groep de mogelijkheid hebben gezamenlijk te vluchten [15][16].

Conclusie

Crowd managers en adviseurs moeten zich realiseren dat paniek in de menigte nagenoeg niet voorkomt. Het beeld dat mensen in noodsituaties direct op de vlucht slaan, klopt in veel gevallen niet. Mensen in nood helpen elkaar, stellen hun eigen vlucht uit en brengen zichzelf daarmee in gevaar.

Cocking, Drury en Reicher concluderen in hun onderzoek [6] dat:

1. crowd managers, of zij die verantwoordelijk zijn voor crowd management, zich moeten prepareren op een noodgeval, ongeacht de waarschijnlijkheid of zo’n noodsituatie zich zal voordoen.
2. men zich moet prepareren op het worst-case scenario. Het is namelijk niet de overreactie, maar de trage reactie van het publiek dat tot slachtoffers leidt .
3. het denkbeeld dat de menigte in paniek raakt een ontruiming zelfs kan vertragen.